گزارش سمینار ژنتیک بالینی

  بیماری‌های نقص سیستم ایمنی و نواقص ژنتیکی مرتبط با آنها

  بیماری های نقص سیستم ایمنی موضوع پنجاه و نهمین سمینار ژنتیک بالینی بود که بیست و نهم مهر ماه در مجتمع بیمارستانی امام خمینی برگزار شد. هماهنگ کننده و سخنران اول این جلسه دکتر اصغر آقا محمدی استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق تخصص ایمونولوژی-آلرژی بود که تعدادی از بیماریهای شایع نقص سیستم ایمنی را معرفی کردند . دکتر نیما رضایی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و متخصص ایمونولوژی و دکتر نیما پروانه استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و متخصص اطفال از دیگر سخنرانان این جلسه بودند که به ترتیب درباره نواقص ژنتیکی مرتبط با این بیماری‌ها و روش‌های ملکولی شناسایی آنها سخن گفتند.

  این سمینار با همکاری انجمن ژنتیک ایران ، مرکز تحقیقات بهداشت باروی، مرکز تحقیقات آسم و آلرژی و مرکز تحقیقات سرطان برگزار شد.

  در ابتدای جلسه دکتر آقا محمدی با اشاره به اینکه این بیماری‌ها برخلاف تصور عمومی چندان نادر نیست ویک نفر از هر 200 هزار نفر را درگیر می‌سازد، تعداد این نوع بیماری‌ها را بیش از 150 نوع عنوان کرد. به گفته ایشان بیماری‌های نقص سیستم ایمنی با توجه به نوع سلول‌ها و اجزای درگیر سیستم ایمنی تقسیم می‌شود و در ایران نیز مشابه جاهای دیگر دنیا نقص‌های سلول‌های بتا شایع‌تر از سایر نقائص است.

  سپس ایشان به شایع‌ترین انواع این نوع بیماری‌ها اشاره کرد که بیماری وابسته به کروموزم ایکس آگاماگلوبولنیمیا ( XLA – X-linked agammaglobulinemia ) از جمله آنها بود. در این بیماری بلوغ سلول‌های بتا با اختلال همراه می‌شود. بیماری CVID ( Common variable immunodeficiency ) از دیگر بیماری های نقص سیستم ایمنی است که در آن سلول‌های بتا نرمال هستند. ژن مسئول این بیماری شناخته شده نیست و کنار گذاشته شدن سایر ژن‌ها مبنای تشخیص این بیماری است. نقص در Ig A از دیگر بیماری‌های نقص سیستم ایمنی مورد اشاره در این جلسه بود که در دو سوم موارد بدون علامت است و در سایر موارد با عفونت‌های گوارشی، بدخیمی و آلرژی همراه است . علت دقیق این بیماری نیز شناخته شده نیست. از جمله بیماری‌های که نقص ژنی مربوط به آن شناخته شده است بیماری Hyper IgM است. با بررسی نوع جهش مربوط در این بیماران و یافتن دهنده مناسب امکان پیوند مغز استخوان وجود دارد.

  به گفته دکتر آقا محمدی از بیماری‌های نقص سیستم ایمنی که نیاز به تشخیص سریع دارد وگرنه بیمار پیش از رسیدن به سن یک‌سالگی فوت می‌کند Severe combined immunodeficiency است. این بیماری با علائمی چون عفونت، اسهال ، کم شدن وزن و تراش thrush دهانی بروز می‌کند.

  آتاکسیا تلانژکتازیا از دیگر بیماری‌های مورد اشاره در این جلسه بود که در آن به دلیل حساسیت‌زیاد بیماران هرگز نباید آنها را معرض اشعه قرار داد. در این بیماری شکست‌های ژنی ترمیم نمی‌شود و به همین دلیل امکان بروز بدخیمی در فرد بالا می‌رود.

  بیماری ویسکوت آلدریچ ،سندرم دی جرج، سندرم افزایش IgE ، بیماری مزمن granulomatous ، نقص در مسیر اینترلوکین گاما، سیستم کامپلمانت نیز از دیگر بیمار‌های شایع نام برده شده بودند.

  به گفته دکتر آقا محمدی در بررسی جهش‌های ژنی برای این بیماری‌ها از روش‌های PCR ، SSCP و توالی یابی استفاده می‌شود.

  در این جلسه همچنین در پاسخ به سوال مطرح شده که تشخیص ژنتیک بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی چه فایده‌ای دارد دکتر آقا محمدی گفت داشتن اطلاع از وضعیت ژنتیکی و نقص دقیق در این بیماران در درجه اول مشخص کننده سیر بیماری است، به عنوان مثال وجود جهش در داخل یا خارج یک ژن پروگنوز متفاوتی را به همراه دارد. همچنین این اطلاعات برای انتخاب روش درمانی مناسب نیز اهمیت دارد به طوریکه برای بعضی بیماران درمان‌های پیوندی مناسب است.

  دکتر آقا محمدی سومین فایده داشتن تشخیص ژنتیکی دقیق را دانستن عوارض بیماری عنوان کرد و افزود این اطلاعات در مدیریت بیماران نقش دارد و به عنوان مثال از افراد حساس به اشعه هرگز نباید عکس سی تی اسکن و غیره گرفته شود.

  ایشان همچنین با اشاره به اینکه درمان قطعی اکثر این نوع بیماری‌ها پیوند مغز استخوان است روش‌های پیشگیرانه چون تشخیص پیش از تولد را بسیار مناسب خواندند و تاکید کردند بهتر است جلوی به دنیا آمدن فرد بیمار گرفته شود.

  در ادامه جلسه دکتر نیما رضایی با دسته بندی بیماری‌های سیستم ایمنی درباره ‍ژن‌های مرتبط با آنها توضیح داد. دکتر رضایی خاطر نشان کرد این بیماری‌ها گروهی هتروژن هستند که سیستم ایمنی را از لحاظ کمی و کیفی تحت تاثیر قرار می‌دهند. عفونت‌های مکرر و بدخیمی‌ها از جمله علائم این نوع بیماری‌ها است.

  دکتر رضایی افزود به دلیل هتروژن بودن تشخیص این بیماری‌ها مشکل است اما در بسیاری موارد یافته‌های بالینی و نحوه توارث به ما کمک می‌کند تا بفهمیم باید به دنبال نقص در چه ژنی باشیم. دکتر رضایی خاطر نشان کرد از جمله مواردی که می‌تواند خیلی کمک کننده باشد یافته‌های ایمنو ژنتیک شناسی است.

  به گفته دکتر رضایی باید به این نکته توجه داشت که هر روزه با پیشرفت علم شاهد اضافه شدن بیماری‌های جدید به این دسته از بیماری‌ها هستیم.

  از دیگر نکاتی که مورد اشاره قرار گرفت این بود که 67 درصد بیماران مبتلا به این نوع بیماری‌ها حاصل ازدواج فامیلی هستند و بیماری در آنان به صورت اتوزمال مغلوب به ارث رسیده است.

  دکتر پروانه سومین سخنران این جلسه نیز درباره روش‌های ملکولی تشخیص این بیماری‌ها سخن گفت. ایشان در ابتدا با اشاره به انواع نمونه‌های DNA یا RNA که می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد تاکید کردند بهترین حالت داشتن یک رده سلولی ( Cell Line ) از بیمار است که حتی در صورت فوت شخص مبتلا امکان ادامه آزمایشات وجود داشته باشد.. به گفته دکتر پروانه بررسی‌های ایمنوژنتیک و علائم بالینی بیماری به همراه نحوه توارث بیماری امکان شناسایی ژن کاندید را در 80 درصد موارد فراهم می‌کند. در مرحله بعدی باید با روش‌های ملکولی نقص ژنی مربوط تایید شود که البته این کار برای تعدادی از ژن‌ها به صورت تحقیقاتی در داخل ایران انجام می‌شود. اما در بسیاری موارد لازم است نمونه به آزمایشگاه‌های خارجی ارسال شود. دکتر پروانه خاطر نشان کرد به دلیل نادر بودن این بیماری ها سرمایه‌گزاری روی آنها در بخش خدماتی کم است.

  دکتر پروانه با کارامد خواندن روش‌های تشخیص پیش از تولد ( PGD و PND ) برای خانواده‌های درگیر تاکید کردند در صورت داشتن اطلاعات دقیق ژنتیکی و با انتخاب یک دهنده مناسب بهترین زمان برای انجام روش‌های قطعی درمانی چون پیوند مغز استخوان هفته اول تولد است.

گزارش از شهرزاد شریف

به نقل از ماهنامه پیام شماره 691